Deze Bollebooswichtpagina is gekoppeld aan de Stapperloot-route Doornik
Wandel deze route met je smartphone.

ART NOUVEAU
In Brussel wordt vanaf 1893 een nieuwe manier van huizen bouwen én inrichten geïntroduceerd. Twee jaar later opent de uit Hamburg afkomstige kunsthandelaar Siegfried Bing in Parijs de  kunsthandel “L’art nouveau”, waar hij interieurdecoratie in deze nieuwe vormentaal gaat verkopen en er meteen een naam aan geeft. Tot ongeveer 1905 worden in deze stijl woonhuizen opgetrokken, stilaan ook buiten de grote steden.

Eigenlijk gaat het om een verzetsbeweging van een jonge generatie kunstenaars. Zij reageren tegen de starre regels die hen in de kunstscholen worden opgelegd. Daar wordt vastgehouden aan een uitgebalanceerd classicisme, een manier van bouwen die stoelt op de oorsprong van de bouwkunst, waarbij de oude Grieken het grote voorbeeld vormen. Rust en regelmaat zijn belangrijke kenmerken van dat classicisme, dat echter in de 19de eeuw door de starre regeltjes elke persoonlijke creativiteit van de architect bemoeilijkt.

Art nouveau reageert daarop met onregelmatige vormen en een eerder onrustige aanblik van een bouwwerk.. Een voordeur staat niet meer in het midden van de gevel. Ramen worden zwierig gebogen en de ruiten zijn van gekleurd glas. Balkons worden afgeboord met ijzeren hekken, die allesbehalve rechttoe-rechtaan zijn, met aan het uiteinde van de staven een krul en tegenkrul, het zogeheten zweepslag-motief. Deurknoppen worden kunststukjes op zich en er gaat extra aandacht naar details, zoals de vorm van schoenschrapers – uithollingen in de buitenmuur naast de voordeur, met een ijzeren strook om modder van je schoenen te schrapen.

Inspiratie komt uit Engeland, waar het vakmanschap van de middeleeuwse ambachtslui in ere wordt hersteld door de Arts & Crafts beweging. Aubrey Beardsley maakt zwierige pentekeningen voor theateraffiches. Op Wereldtentoonstellingen verschijnen ranke meubels uit Japan en Hokusai’s houtsneden vol opspattende golven raken in Europa bekend. China levert de techniek van de glaspasta waarmee gelaagd glas-in-lood kan worden vervaardigd. Vanuit Toscane wordt de sgraffiti herontdekt, het versieren van muurvlakken met een spel van ingekleurde lijntekeningen boven ramen en deuren of bovenaan de gevel (zie apart item hierover in Bollebooswicht). In Amerika, Engeland en Frankrijk wordt voor het eerst ijzer als bouwmateriaal gebruikt – Eiffels beroemde toren uit 1889 -, gecombineerd met glas tot enorme serres. En niet te vergeten de natuur zelf als inspiratiebron, met bloemen, slingerende stengels, vlinders en insecten. Zoals een halve eeuw eerder de schilders naar buiten trekken, naar Barbizon bij Parijs of Sint-Martens-Latem in België.

Twee architecten staan in België aan de wieg van de art nouveau. Gentenaar Victor Horta helpt in Brussel als stagiaire mee aan de palmenserres, die koning Leopold II van ijzer en glas laat bouwen door de Fransman Adolphe Balat. Vanaf 1893 gebruikt Horta in zijn eigen creaties ijzer op een duidelijk zichtbare plaats in het Tassel-woonhuis, in 1895 in het Socialistisch Volkshuis (afgebroken) en in 1898 ook in zijn eigen woning-atelier, nu het Hortamuseum in Sint-Gilles. Om het daglicht tot diep in het huis te laten doordringen, creëert hij traphallen met veel glas, die als verticale lichtschachten de verdiepingen verbinden.

Paul Hankar bouwt in hetzelfde jaar 1893 zijn eigen woning met een asymmetrische erker en Japans geïnspireerde balkonhekken. In tegenstelling tot Horta, gebruikt hij regelmatig sgraffiti-decoraties, liefst uitgevoerd door dé Brusselse specialist Privat Livemont.

In Frankrijk zijn grote namen o.a. Hector Guimard, die na het zien van Horta’s Tasselhuis meteen gewonnen was voor de nieuwe stijl en met zijn Castel Béranger, een appartementsgebouw aan de Rue La Fontaine in Parijs, meteen beroemd wordt. Hij is ook bekend van de Parijse metro-ingangen met veel zwierig metaal en glas. Émile Gallé, die in Nancy werkt, wordt vooral bekend om zijn glazen vazen met half doorzichtig (opaak) glas en emailschilderingen. René Jules Lalique is dan weer de Parijse edelsmid van de art nouveau. Alfonso Mucha is een man uit Moravië die in Parijs naam maakt met affiches voor theaterstukken met actrice Sarah Bernhardt, maar ook meubels, kostuums en juwelen ontwerpt.

Tot dezelfde stijlfamilie behoren de Jugendstil, Liberty, Modernismo en Wiener Secession, respectievelijk tot bloei komend in Duitsland, Italië, Spanje en Oostenrijk.

De term Jugendstil komt van het blad ‘Der Jugend’, dat vanaf 1896 in München verschijnt en veel aandacht schenkt aan de uitingen van deze nieuwe vormentaal. De nuchtere Nederlanders spreken ook van slaoliestijl, omdat een van de bekendste Nederlandse art nouveau-kunstenaars, Jan Toorop, in 1894 een litho maakt voor de Nederlandsche Oliefabriek (NOF) ter promotie van Delftsche Slaolie, die het typische kronkelende lijnenspel van de art nouveau vertoont.

In Engeland wordt van Arts & Crafts gesproken, waarbij dus de nadruk op het ambachtelijke ligt. De Wiener Secession is een groep architecten en beeldende kunstenaars met als bekendste figuren Josef Hoffmann, Gustav Klimt, Joseph Olbrich en Otto Wagner. Er zijn onderlinge verschillen, maar ze hebben als gemeenschappelijk punt, dat alles swingt en beweegt. Zoals de actrice Sarah Bernardt op haar affiches poseert met haar lichaam in een zwierige draai. We leven in de belle époque!

Art Nouveauhuizen (selectie):

Brussel:
Horta Museum, Amerikaansestraat 25, Brussel-Sint-Gillis.
Huis Tassel, Paul Emile Jansonstraat 6, Brussel-Louisalaan.
Huis Solvay, Louisalaan 224, Brussel.
Huis Ciamberlani, Defacqzstraat 48, Brussel-Elsene.
Huis Paul Hankar, Defacqzstraat 71, Brussel-Sint-Gillis.
La Porteuse d’Eau, Jean Volderslaan 48a, Brussel Sint-Gillis.
Hôtel Hanon, Verbindingsstraat 1 / hoek Brugmannlaan, Brussel-Sint-Gillis.
Huis Van Eetvelde, Palmerstonlaan 2-4, Brussel-Ambiorix.
Huis Saint-Cyr, Ambiorixplantsoen 11, Brussel.
Huis Paul Cauchie, Frankenstraat 5, Brussel-Jubelpark.
Paleis Stocklet, Tervurenlaan 281, Brussel-Sint-Pieters-Woluwe.
Warenhuis Old England, Hofberg 2, Brussel (MIM-Muziekinstrumentenmuseum).
Manufacturenzaak Niquet, Koningstraat 13, Brussel (Daniel Ost bloemdecoraties)
De Ultieme Hallucinatie, Koningstraat 316, Brussel-Schaarbeek.
Gemeenteschool nr.1 (Josephatschool), Josephatstraat 229-241-259 / Bijenkorfstraat 30, Brussel-Schaarbeek. (Muurschilderingen van Privat Livemont in interieur.)

Antwerpen:

De Vijf Werelddelen (‘t Bootje), Schildersstraat 2-6 / hoek Plaatsnijdersstraat, Antwerpen-Zuid.
Liberaal Volkshuis Helpt Uzelve, Volkstraat 40, Antwerpen-Zuid (Steinerschool).
De Vier Seizoenen, Generaal Van Merlenstraat 27-28-29-30 / Waterloostraat, Antwerpen-Zurenborg.
De Waterlelies, Cogels Osylei 42, Antwerpen-Zurenborg.
Iris de Lischbloem, Cogels Osylei 44, Antwerpen-Zurenborg.
De Roos, Cogels Osylei 46, Antwerpen-Zurenborg.
De Zonnebloem, Cogels Osylei 50, Antwerpen-Zurenborg.
De Morgenster, Cogels Osylei 55, Antwerpen-Zurenborg.
Quinten Matsijs, Cogels Osylei 80, Antwerpen-Zurenborg (ca. kopie Saint-Cyrhuis Brussel).
De Morgen, Den Dag, Den Tijd, De Nacht, Den Avond, Waterloostraat 55-63, Antwerpen-Zurenborg.
De Mot, Waterloostraat 26-28, Antwerpen-Zurenborg.
Lotus en Papyrus, Transvaalstraat 52-54, Antwerpen-Zurenborg.
Boreas, Transvaalstraat 56, Antwerpen-Zurenborg.

Luik:

Huis Victor Rogisters, Rue Laresse 3, Luik.
Huis, Rue Jardin Botanique 30, Luik.
Winkelhuis, Rue Saint-Severin 26, Luik.
Huis Piot, Rue Sélys 17, Luik.

Diversen:

Wintertuin Ursulineninstituut, Bosstraat 9, Onze-Lieve-Vrouw-Waver.
Villa Coppin, Quitmannplein 2, Zaventem.
Tramstation ‘De Haan aan Zee’, De Haan.
Duo-huizen, Avenue J. Maderna 4-6, Namen.
Hotel Shamon, Gentsesteenweg 28, Eeklo.
La Maison Dorée, Rue Emile Tumelaire 15, Charleroi.
La Maison Lafleur, Boulevard Solvay 7, Charleroi.
La Maison des Médecins, Rue Léon Bernus 40, Charleroi.
Villa Carpentier, Doorniksesteenweg 9, Ronse.
La Maison Coillot, Rue Fleurus 14, Lille (Frankrijk).

Klik voor andere routes op Routes
Voor andere Bollebooswicht-items klik je op Bollebooswicht